Jump to content

Edward Lhuyd

Ass Wikipedia.
Edward Lhuyd

Ruggit 1660
Loppington, Shropshire, Sostyn
Hooar baase 30 Mean Souree 1709 (49 bleeaney d'eash)
Aah yn Ollee, Sostyn
Seyraanaght Reeriaght y Vretyn Vooar
Çhengey Baarle · Ladjyn
Keird nadooragh · curmeyder · çheer-oayllee · lus-oayllee · çhengoayllee
Ynsagh Colleish Yeesey
Ayr Edward Lloyd
Enmys museum director (en) Translate
Olteynys boayrd y Çheshaght Reeoil
Aundyryn
"Liehbage" Lhuyd, va tayrnit lesh ayns 1698 as haink dy ve ennit myr y tree-vabbagh Ordoveeshagh O. debuchii

She najooragh, lus-oayllee, lusseyr, far-chemmigagh, sheanseyr, çhengoayllee, çheer-oayllee, as graihder shenn reddyn Bretnagh va Edward Lhuyd (1660 – 30 Mean Souree 1709), va enmyssit Edward Lhwyd mastey enmyn elley chammah. She nah Oaseir Hie Tashtee Ashmolean ec Ollooscoill Aah yn Ollee v'eh, as hoilshee eh magh y chied chatalog jeh fossylyn, Lithophylacii Britannici Ichnographia.

Ennym[reagh | edit source]

She lettraghey shenn-emshiragh y cliennoo Bretnagh eh Lhuyd[1] ta screeuit sheese nish dy cadjin myr Lloyd ny Llwyd,[2] veih llwyd ("lheeah"). T'eh ry-gheddyn dy mennick myr Lhwyd;[3][4][5] as ny sloo mennick myr Lhwydd,[6] Llhwyd,[7] Llwid,[8] as Floyd;[9] as er ny ladjynaghey myr Eduardus[10][11] ny Edvardus Luidius,[12] er ny aagherrey myr Luid. myr ennym sheansagh. Ta ny cummaghyn Baarle as Frangish screeuit sheese keayrtyn myr Edward Luidius.[13]

Bea[reagh | edit source]

Va Lhuyd ruggit ayns 1660, ayns Loppington, Shropshire, Sostyn. She mac oainjeragh v'eh lesh Edward Llwyd[14] ny Lloyd ass Llanforda, Oswestry, as Bridget Pryse ass Llansantffraid, faggys da Tal-y-bont, Ceredigion. She lesh sleih ooasley Vretyn heear yiass va'n lught thie echey. Ga dy row ad mie-vunnit, cha row yn lught thie echey berçhagh. Ren e ayr prowaltyssyn 'syn eirinys as 'sy çhynskyl. Hie yn mac, Lhuyd hene, dys Scoill Ghrammadys Oswestry raad ren eh ynsaghey ayn ny s'anmey, as ayns 1682 hie eh dys Colleish Yeesey, Aah yn Ollee, agh dirree eh ass roish my dooar eh e cheim. Ayns 1684, v'eh pointit myr cooneyder lesh Robert Plot, Oaseir Hie Tashtee Ashmolean (va soit er Broad Street ec y traa shen), as haink eh dy ve ny nah Oaseir eh hene ayns 1690,[15] kiartag dreill eh derrey laa e vaaish ayns 1709.[11]

As eh gobbraghey 'syn Ashmolean, ren Lhuyd troailt dy lheeadagh. Chur keayrt dys Eryri ayns 1688 caa da rolley blaanid va dooghyssagh as ynnydagh da'n ard shen y chur ry-cheilley da John Ray as e obbyr Synopsis Methodica Stirpium Britannicarum. Lurg 1697, ren Lhuyd keayrt er dagh coontae ayns Bretyn roish my jagh eh dys Nalbin, Nerin, y Chorn, y Vritaan, as Mannin. Ayns 1699, lesh cooney argidoil veih e charrey Isaac Newton, ren eh soilshaghey magh y chied chatalog rieau jeh fossylyn, Lithophylacii Britannici Ichnographia.[12] V'ad çhaglit ayns Sostyn, as ayns Aah yn Ollee er y chooid smoo, as t'ad foast freillt 'syn Ashmolean.

Hooar Lhuyd MA honoris causa veih Ollooscoill Aah yn Ollee ayns 1701 as coheshaghtys veih'n Çheshaght Reeoil ayns 1708.[11]

Ayns 1696, ren Lluyd tessen-screeu ayrn mie jeh'n screeuyn grainnit Ladjyn er Croes Elisedd veih'n 9oo eash faggys da Abban Glyn y Groes, Sir Ddinbych. Haink ny screeuyn grainnit dy ve begnagh neulhaihagh kyndagh rish yn emshir, agh s'leayr dy row tessen-screeu Lhuyd feer chruinn.[16]

Chammah's shen, va Lhuyd freggyrtagh er son y chied chur sheese er as enmyssey baagh haink dy ve enmyssit jeeneysoar: y feeackle soareypod Rutellum impicatum.[17]

Va'n chied chur sheese er tree-vabbagh jeant ec Lhuyd ayns lettyr dys Martin Lister ayns 1688 as va soilshit magh (1869) ayns e obbyr Lithophylacii Britannici Ichnographia.[18] Cha nel ayn agh cur sheese giare, as cha nel eh enmyssey eh agh myr "ushylagh jeh liebage ennagh". Ta'n tree-vabbagh er enney jiu ain myr Ogygiocarella debuchii Brongniart, 1822.[19]

Çhengoayllee kioneraadagh[reagh | edit source]

'Sy 17oo eash yeianagh, ren possan dy scoillaryn fo stiurey John Keigwin veih Porthenys screeu da Lhuyd, as ad geearee freayll as cur y Chornish er oaie. Ghow eh rish y chuirrey as hie eh dys y Chorn dy yannoo studeyrys er y Chornish. She bun-chooish phabyr va soilshit magh lesh Lhuyd ayns 1702 va'n Chornish Noa-emshiragh Lheah; t'ee anchasley veih'n çhengey vean-eashagh rere y strughtoor as y grammeydys ny s'aasey eck.

Lesh cooney 'sy ronsaghey echey lesh y scoillar Bretnagh Moses Williams, ren Lhuyd soilshaghey magh y chied ym-lioar jeh Archæologia Britannica ayns 1707. Ta cur sheese scanshoil er y Chornish ayn, as s'mooar yn scansh t'ayn bentyn rish toiggaltys y çhengoaylleeaght henndeeagh t'ayn. Ta bun ram eieyn ta tayrn magh ass çhengoaylleeyn y 19oo eash çheet magh ass yn obbyr ren Lhuyd, as eh coontit "foddey ny smoo glick ayns e aghtyn as e hastidyn na [William] Jones".[20]

Hug Lhuyd my-ner dy row cosoylaghtyn eddyr daa phossan dy hengaghyn: Brythonagh ny Celtiagh-P (Bretnish, Britaanish, as Cornish) as Gaelgagh ny Celtiagh-Q (Gaelg, Gaelg ny h-Albey, as Yernish). Ren eh arganeyssey dy daink y daa phossan ass ny çhengaghyn Celtiagh mooarheeragh; dy daink ny çhengaghyn Brythonagh ass y Ghoalish va loayrit as screeuit ec Goail y Rank Roie-Raueagh as dy daink ny çhengaghyn Gaelgagh ass y Cheltibeirish va loayrit ayns Lieh-innys Roie-Raueagh yn Ibeir, ta goaill stiagh y Spaainey as y Phortiugal noa-emshiragh. Ren eh briwnys dy nee jeh bun Celtiagh va ny çhengaghyn shen as, myr shen, dy nee Celtiee ny loayreyderyn. Veih'n 18oo eash as ny s'anmey, beggan er veggan haink pobbylyn ny h-Albey, y Chorn, Nerin, Vannin, Vretyn, as y Vritaan dy ve enmyssit Celtiee. T'ad coontit 'sy laa t'ain myr ny h-ashoonyn Celtiagh.[21][22]

Baase as eiraght[reagh | edit source]

As eh troailt, haink reean er Lhuyd, chur dys e vaaish veih'n phloorasee ayns Aah yn Ollee ayns 1709.[11] Hooar eh baase ayns shamyr ayns Thie Tashtee Ashomlean, as eh 49 bleeaney d'eash, as v'eh oanluckit ayns ahlley Bretnagh y cheeill St Michael at the Northgate.[23]

Ta'n dooie Bryozoa Kelkagh Charixa lhuydi[24] (va currit sheese hoshiaght myr Membranipora lhuydi) enmyssit ass.[25] Va lilee Eryri (Gagea serotina) enmyssit Lloydia serotina ass Lhuyd feie tammylt beg.

Ta Cymdeithas Edward Llwyd, Sheshaght Najooree Ashoonagh Vretyn, enmyssit ass. Er 9 Mean Souree 2001 va kione-jalloo ooha jeh rooishtit lesh Dafydd Wigley, aa-hoshiagh Plaid Cymru, çheumooie jeh Laare Ard-studeyryssyn Bretnagh as Celtiagh Ollooscoill Vretyn ayns Aberystwyth, faggys da Lioarlann Ashoonagh Vretyn. She John Meirion Morris va'n jallooder; ta ny screeunyn ta grainnit er y phlinthey, va grainnit lesh Ieuan Rees, taishbyney yn abbyrt "EDWARD LHUYD 1660–1709 IEITHYDD HYNAFIAETHYDD NATURIAETHWR" ("çhengoayllee, graihder shenn reddyn, najooragh").[26]

Imraaghyn[reagh | edit source]

Symnaghyn[reagh | edit source]

  1. Lhuyd (1707).
  2. Enc. Brit. (1911).
  3. Lhuyd (1698), dg. 179.
  4. Jahn (1972), dg. 86.
  5. OUMNS (2006).
  6. Conybeare & al. (1822), dg. 12.
  7. Pulteney (1790), dg. 110.
  8. Lhuyd (1699b).
  9. Roos & al. (2018), dg. 5.
  10. Lhuyd (1693).
  11. a b c d Jones (1959).
  12. a b Lhuyd (1699).
  13. Lea (1823), dg. 280.
  14. Rice (2006).
  15. Roos & al. (2018), dg. 2.
  16. Robert M. Vermatt, "The text of the Pillar of Eliseg"
  17. Delair & al. (2002).
  18. R. M. Owens, 1984. Trilobites in Wales. Geological Series No. 7. 22 dg. (Soilshaghyn creg-oaylleeagh Hie Tashtee Ashoonagh Vretyn, Cayr Deeth).
  19. A. Brongniart, 1822, Les Trilobites, dg. 1–65, plates 1–4: A. Brongniart as A. G. Desmarest, Histoire Naturelle des Crustacés Fossiles, Paris.
  20. Campbell, Lyle; Poser, William J. (2007). Language Classification. History and Method. Cambridge University Press. dg. 29. ISBN 978-0-521-88005-3.
  21. Davies, John (1994). A History of Wales. Lunnin: Penguin. dg. 54. ISBN 0-14-014581-8.
  22. "Who were the Celts? ... Rhagor". Ynnyd-eggey Amgueddfa Cymru – National Museum Wales. Amgueddfa Cymru – National Museum Wales. 4 Boaldyn 2007. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 17 Mean Souree 2009. Feddynit magh er 14 Jerrey Fouyir 2009.
  23. "Ashmolean Museum: British Archaeology Collections - Rationalisation and Enhancement Project - Collections - the Collectors Lhwyd". britisharchaeology.ashmus.ox.ac.uk. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 4 Luanistyn 2020.
  24. "WoRMS - World Register of Marine Species - Charixa lhuydi (Pitt, 1976) †". www.marinespecies.org. Feddynit magh er 2023-09-28.
  25. Pitt, L. J. (1976-01-01). "A new cheilostome bryozoan from the British Aptian". Proceedings of the Geologists' Association. Ym-lioar 87 (1): 65–IN1. doi:10.1016/S0016-7878(76)80035-1. ISSN 0016-7878. 
  26. "Edward Lhuyd Memorial", National Recording Project, Public Monuments and Sculpture Association, er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 13 Boaldyn 2016, feddynit magh er 30 Mean Souree 2016

Rolley lioaryn[reagh | edit source]

Kianglaghyn magh[reagh | edit source]